Azərbaycan yazıçılarının qurultayları 1934 – 2004

  Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin 75 yaşı

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ədəbi-mədəni həyatı bir sıra önəmli hadisələrlə əlamətdar olmuşdur. Başqa sahələr kimi milli mətbuat aləmində də ümumi canlanma özünü büruzə verir, ilk ədəbi-bədii jurnallar - “Fyüzat” (1906-1907 illər), (Əlibəy Hüseynzadənin redaktorluğu altında – M.Hadi, A.Səhhət, H.Cavid və başqalarının iştirakı ilə), “Yeni Fyüzat” (1910-1911 illər) və digər dərgilər artıq fəaliyyət göstərirdi. O vaxtlar qocaman və cavan Azərbaycan yazıçıları: M.C.Məmmədquluzadə, H.Cavid, Ə.Haqverdiyev, Cəfər Cabbarlı və b. Həmin dövrdə fəaliyyətə başlamış və müəyyən fasilələrlə sovet dönəmində bir müddət nəşr edilmiş (1906-1931 illər) “Molla Nəsrəddin” jurnalı (baş redaktoru M.C.Məmmədquluzadə, fəal müəllifləri M.Ə.Sabir, Ə.Haqverdiyev, Ö.Faiq, Ə.Nəzmi, Ə.Qəmküsar və b.) milli şüurun oyanışında, Qafqazda, Şərq aləmində milli-azadlıq düşüncəsinin yayılmasında və dəstəklənməsində misilsiz rol oynamış, eyni zamanda Azərbaycan maarifçiliyi, jurnalistikası, incəsənəti, ədəbiyyatının inkişafına önəmli təkan vermişdir. 1906-cı ildən etibarən Azərbaycan xalqının münəvvər övladı, mədəniyyət və maarif himayədarı Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təşəbbüsü ilə cavan ziyalılara, qələm sahiblərinə maddi yardım göstərilir, onun dəstəyilə bədii əsərlər işıq üzü görür. Azərbaycan yazıçılarının I qurultayının iştirakçıları. Sağdan: Rəşid bəy Əfəndiyev, V.Vişnevski, A.Şirvanzadə, Abdulla Şaiq, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, ayaq üstə (sağdan sola): Qurviç, M.Rəfili, C.Cabbarlı, Qantəmir (Əfəndiyev), M.S.Ordubadi, Əhməd Cavad, Səməd Vurğun, M.Hüseyn. 13 iyun 1934. Az sonra bu nəcib təşəbbüsə Musa Nağıyev, Şəmsi Əsədullayev, Murtuza Muxtarov kimi ünlü milyonçu-mesenatlar və başqa sahibkarlar da qoşulur. Onların digər xeyirxah və savab əməlləri ilə yanaşı, binagüzarlıqları sayəsində milli incəsənət, ədəbiyyat, mətbuat, kitab nəşri, o cümlədən, məktəb dərsliklərinin nəşri və s. geniş vüsət tapır, inkişaf edir. 1923-cü ildən nəşr olunan “Maarif və mədəniyyət” (1953-cü ildən “Azərbaycan”) jurnalı respublikada elm və mədəniyyətin inkişafında, Azərbaycan dilinin zənginləşməsində, saflaşmasında, özgürlüyünü qoruyub saxlamasında, ədəbi ictimaiyyətin, yaradıcı qüvvələrin səfərbər edilməsində önəmli rol oynamışdır. Azərbaycan yazıçılarının II qurultayının rəyasət heyəti: Səməd Vurğun, K.M.Simonov, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi İ.D.Mustafayev, M.İbrahimov, S.Rəhimov. 16 mart 1954. İyirminci-otuzuncu illərdə fəaliyyət göstərmiş “Qızıl qələm” (1924), “Ədəbiyyat abidələri” dərgiləri gənc istedadlı qələm sahiblərinin ədəbi həyata qoşulmasında, milli mədəni irsimizin təbliğ edilməsində, mədəniyyətimizin, söz sənətimizin inkişafında mühüm rol oynamışlar. 1931-ci ildən etibarən rus dilində “Литературный Азербайджан” jurnalı nəşr edilməyə başlayır, 1942-1952-ci illər istisna olmaqla, hazırda da fəaliyyətini davam edir. Azərbayсan Demokratik Cümhuriyyəti dövründə (1919-1920), daha sonra Sovet Azərbayсanı dönəmində 1925-1926-cı illərdə ədəbi həyatda canlanma müşahidə olunur, neft mədənlərində, zavod və fabriklərdə çoxsaylı ədəbi dərnəklər, birləşmələr, qruplar təşəkkül tapır. Azərbaycan yazıçılarının II qurultayının bir qrup iştirakçıları və qonaqları: A.Makarov, Səməd Vurğun, K.Simonov, M.İbrahimov, S.Rəhimov; ayaq üstə (soldan sağa): R.Koçar, Mehdi Hüseyn, İ.Muradov, Q.Seytliyev, P.Antokolski, Ə.Vəliyev. 16 mart 1954. Bu dövrdə Azərbaycanın ədəbi-yazıçı mühiti müxtəlif təşkilatlanma formalarında birləşməyə təşəbbüs göstərir. Yazıçıların, şairlərin ilk böyük və kütləvi birləşməsi 1926-cı ildə yaradılan “BAPP” (Bakı proletar yazıçıları Assosiasiyası) oldu və onun tərkibinə əsasən Bakıda yaşayıb yaradan qələm sahibləri qatıldı. 1928-ci ildə Azərbaycan proletar yazıçıları Assosiasiyası yaradılaraq 65 üzvü və 25 üzvlüyə namizədi bir araya gətirir. Həmin Assosiasiyanın I qurultayı 1928-ci il yanvarın 13-də Teymur Hüseynovun sədrliyi ilə keçirilir. Qurultayda Süleyman Rüstəmzadə məruzə ilə çıxış edir. Fəxri rəyasət heyətinin tərkibinə Ruhulla Axundov, H.Nəzərli, Mustafa Quliyev, Süleyman Rüstəm, Manaf Quliyev, Əhməd Triniç, Anri Barbüs, Maksim Qorki, Aleksandr Serafimoviç və Nazim Hikmət seçilirlər. Azərbaycan yazıçılarının II qurultayının iclas zalında. 16 mart 1954. AzAPP-in II qurultayı “Proletar ədəbi hərəkatı daha da kütləviləşdirmək” şüarı altında 1929-сu ildə keçirilir. Qurultaylararası müddətdə AzAPP-in fəaliyyəti artıq genişlənməkdə idi. L.Şmidt adına (indiki Səttərxan), S.Budyonnı adına zavodların nəzdində və Bakının Lenin (indiki Sabunçu) rayonunda fəaliyyət göstərən üç ədəbi dərnəyin sıralarından 150 nəfər yaradıcılıq işinə cəlb edilmiş, onların inkişaf edib püxtələşmələrinə imkan verilmişdir. Lenin (Sabunçu) rayonundan gələn qələm sahibləri həm azərbaycanca, həm də rusca yazan müəlliflərdən ibarət idi. Azərbaycan yazıçılarının III qurultayının rəyasət heyəti: soldan P.Antokolski, İ.Əfəndiyev, Mehdi Hüseyn, İ.D.Mustafayev, V.Y.Axundov, M.İbrahimov, S.Cəfərov, T.Allahverdiyev. Dekabr 1958-ci il. Həmin dövrdə müxtəlif ədəbi təşkilatların sayı artır, Bakıda, Gəncədə, Göyçayda, Naxçıvan diyarında və başqa yerlərdə gənclərin ədəbi dərnəkləri yaradılır, qələm sahiblərinin əsərləri nəşr olunur, bu zaman dərc olunan aylıq “Hücum” dərgisində dərnək və təşkilat üzvlərinin yazıları işıq üzü görür. Əlbəttə, “İnqilab və mədəniyyət” (əvvəllər “Maarif və mədəniyyət”) jurnalı bu tanıtmada aparıcı ədəbi tribuna idi. ÜİK(b)P Mərkəzi Komitəsinin 23 aprel 1932-ci il tarixli “Ədəbi-yaradıcı təşkilatlarının yeni strukturu haqqında” qərarına uyğun olaraq, AzAPP qurulmağı nəzərdə tutulan Sovet Yazıçılar İttifaqının tərkibinə daxil edilir. 1934-cü ilin iyun ayında Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı təsis olunaraq, tərkibində 93 üzv və üzvlüyə namizədi cəmləşdirir. Azərbaycan yazıçılarının III qurultayının rəyasət heyəti: S.Rəhimov, Nazim Hikmət, Sevuns, M.Hüseyn, P.Antokolski, İ.Əfəndiyev. Dekabr 1958-ci il. 1934-cü ildən Yazıçılar İttifaqının orqanı “Ədəbiyyat qəzeti” nəşr olunmağa başlayır. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının ilk sədri Məmməd Kazım Ələkbərli seçilir. Sonrakı illərdə Yazıçılar İttifaqına Seyfulla Şamilov, Rəsul Rza, Səməd Vurğun, Süleyman Rəhimov, Mirzə İbrahimov, Mehdi Hüseyn, İmran Qasımov, İsmayıl Şıxlı başçılıq etmişlər. 1987-ci ildən etibarən Anar İttifaqın rəhbəri (1991-ci ilədək birinci katibi, 1991-ci ildən sədr) vəzifəsində çalışır. Hazırda Yazıçılar Birliyinin tərkibində nəsr, poeziya, dramaturgiya, ədəbi tənqid, uşaq ədəbiyyatı şöbələri, həmçinin Yazıçılar Birliyinin təşəbbüsü ilə yaradılmış Bədii tərcümə və ədəbi əlaqələr Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Azərbaycan yazıçılarının III qurultayının iştirakçıları: rejissor A.İsgəndərov, H.Seyidbəyli, S.Qədirzadə, Süleyman Rüstəm. Dekabr 1958-ci il. Yazıçılar Birliyinin Naxçıvan Yazıçılar birliyi, habelə Gəncə, Qarabağ, Lənkəran, Mingəçevir, Şəki, Şirvan, Sumqayıt, Quba, Qazax, Aran filialları, eləcə də Moskvada, Borçalıda (Gürcüstan Respublikası), Dərbənddə (Dağıstan Respublikası) İstambulda şöbələri və filialları fəaliyyət göstərməkdədir. YB nəzdində “Azərbaycan”, “Литературный Азербайджан” (rus dilində), “Ulduz” jurnalları, “Qobustan”, “Körpü”, “Dünya ədəbiyyatı”, “Mütərcim” topluları, Tərcümə Mərkəzinin “Xəzər” toplusu, həftəlik “Ədəbiyyat qəzeti” (aylıq “Mir literaturı” qəzeti əlavə olmaqla) buraxılır, əlamətdar mədəni hadisələr ərəfəsində xüsusi buraxılışlar nəşr edilir, bölgələrdə “Söz”, “Araz” və “Sınıq körpü” almanaxları çap edilir. “Oğuz eli” qəzetinin xüsusi buraxılışı ayrı-ayrı yazıçılara həsr edilir. Azərbaycan yazıçılarının III qurultayının iştirakçıları: soldan H.Şərifov, İ.Əfəndiyev, Mehdi Hüseyn, Ə.Vəliyev, Əbülhəsən; ayaq üstə - Qabil İmamverdiyev, İsmayıl Şıxlı, Nəbi Xəzri, İmran Qasımov. Dekabr 1958-ci il. Hazırda yazıçılar təşkilatı Yazıçılar Birliyi adlanır. Tərkibində 1350 üzv - nasirlər, şairlər, tənqidçilər, dramaturqlar, tərcüməçilər vardır; onlar Azərbaycan, rus, ləzgi, talış, tat və başqa dillərdə yazıb-yaradırlar. Birliyin ali orqanı, əsasən, beş ildən bir çağırılan qurultaydır. Birliyin yaradıldığı gündən indiyədək cəmi on bir qurultay keçirilmişdir (1934, 1954, 1958, 1965, 1971, 1976, 1981, 1986, 1991, 1997, 2004 illər). Qurultaylar arası Birliyə İdarə heyəti, katiblik və Sədr rəhbərlik edirlər. Ağsaqqallar Şurasının tərkibinə Xalq yazıçısı və Xalq şairləri, Akademiyanın həqiqi və müxbir üzvləri ədəbiyyatşünaslar daxildirlər. Yazıçılar Birliyi bu gün üzvlərinin fəaliyyətinin genişləndirilməsi, yaradıcılıq potensialının açılması yolunda, eləcə də xaricdə yaşayan soydaşlarımıza diqqət və qayğı göstərməkdə əməyini əsirgəmir, milli ədəbiyyatımızın dəyərli örnəklərinin tərcümə edilməsinə, Azərbaycan ədəbiyyatının xarici aləmdə layiqincə tanıdılmasına və təbliğ olunmasına səy göstərir. Azərbaycan yazıçılarının V qurultayının iştirakçıları: Məmməd Arif, Əziz Şərif, B.Nəbiyev, Rəsul Rza. 1 iyun 1971. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin keçirdiyi qurultaylar haqqında qısa məlumat verməyi də lazım bilirik. 1934-cü ilin 13-15 iyun günlərində keçirilən I qurultay Azərbaycan mədəniyyəti və söz sənətinin inkişafında, ədəbi qüvvələrin təşəkkülündə tarixi önəm kəsb edir. Qurultayda H.Nəzərli və M.Ələkbərli sədrlik etdilər. İşgüzar rəyasət heyətinin tərkibinə R.Axundov, V.Vişnevski, M.Hüseynov, M.Ağayev, Çubar, Ələkbərli, Kamski, Nəzərli, M.S.Ordubadi, C.Cabbarlı, A.Şaiq, S.Rüstəm, Mir Cəlal Paşayev və başqaları seçilmişlər. Qurultayda Mikayıl Hüseynov, Mehdi Hüseyn, Sabit Rəhman, Əhməd Triniç, Mikayıl Rəfili, H.Nəzərli, V.Vişnevski məruzələrlə çıxış etmişlər. Gündəmə aşağıdakı məsələlər qoyulmuşdu: 1) Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqı Təşkilat Komitəsinin hesabatı - məruzəçi H.Nəzərli. 2) Sovet nəşrinin vəzifələri haqqında – məruzəçi M.Ələkbərli. 3) Sovet poeziyasının vəzifələri – məruzəçi Çubar. 4) Təşkilat məsələləri. Azərbaycan yazıçılarının V qurultayının iclas zalında. 1 iyun 1971-ci il.